خاتم کاری چیست؟
صنایع دستی ایران را می توان به منظومه ای زیبا و رنگین تشبیه نمود که خاتم کاری یکی از ستاره های پر فروغ و نورانی این کهکشان است. شیراز را زادگاه و اصفهان را هم اکنون می توان به عنوان پایگاه این هنر فاخر و برجسته از مجموعه صنایع دستی ایران نام برد. خاتم کاری، میناکاری، فیروزه کوبی و ... صنایع دستی ایران را به رنگین کمانی از رنگ و طرح و نقش تبدیل نموده اند. در شرایط فعلی خاتم کاری جز زیباترین صنایع دستی اصفهان است.
مراحل و لوازم مورد نیاز برای ساخت یک خاتم نفیس
در یک تعریف کلی خاتم کاری عبارت است از چند ضلعی های منظم و رنگین بر سطح کار بر مبنای ایجاد طرحی هندسی یا موزاییک وار یا مثلثی که در مجموع یا ایجاد طرحی منظم اثری شکیل، زیبا و چشم نواز خلق می گردد. خاتم کاری یکی از اصیل ترین و زیباترین شاخه های صنایع دستی ایران می باشد که ساخت آن علاوه بر ذوق و نگاه هنری سازنده مستلزم صرف وقت، دقت و صبوری و شکیبایی می باشد. بر اساس نظر بیشتر کارشناسان آثار باستانی، میراث فرهنگی و صنایع دستی، شیراز را به عنوان خواستگاه این هنر-صنعت معرفی می نمایند، اما با توجه به علاقه و توجه شاهان سلسله صفوی به این هنر، اصفهان به قطب تولید و ترویج خاتم کاری و مهد صنایع دستی تبدیل گشت. لیکن هنوز عده ای بر این باورند که خاتم شیراز دارای ظرافت و جذابیت بیشتری نسبت به سایر مناطق تولید این آثار هستند.
برای آشنایی نسبی بیشتر نسبت به این هنر-صنعت اصیل می بایست در ابتدا نگاهی به شیوه ساخت این آثار، مواد و مصالح لازم داشت و سپس عوامل موثر در شناخت یک خاتم مرغوب و اصیل را بررسی کرد و در نهایت از کجا می توان آثار صنایع دستی من جمله خاتم کاری، مینا کاری و ... را با آسودگی خیال تهیه نمود و خرید هدیه ای مناسب، زیبا و مقرون به صرفه را رقم زد.
شیوه ساخت و ابزار و مواد و مصالح ساخت خاتم
در ساخت یک قطعه خاتم کاری شده از مواد عمدتا بومی زیاد استفاده می شود. انواع چوب شامل چوب های گردو – آبنوس – عناب – نارنج – کبوده و ... انواع استخوان مانند استخوان عاج فیل، استخوان شتر و ... و نیز مفتول های فلزی مثل : برنج – آلومینیوم و بعضا نقره. همچنین می توان از سریشم و لاک نیز به عنوان مواد و مصالح اولیه در ساخت خاتم کاری نام برد. یک قطعه خاتم کاری شده مانند سایر محصولات صنایع دستی دارای ویژگی خاصی می باشد که مبین کیفیت و اصالت آن می باشدکه خریداران محترم صنایع دستی باید هنگام تهیه آن به این موارد توجه و دقت کافی را بنمایند، هرچند که هم اکنون مجموعه های معتبری اقدام به تهیه و معرفی و فروش صنایع دستی ایران نموده اند که با فراهم نمودن فضایی جدید و متفاوت و با دسترسی آسان و البته امن و معتبر من جمله هفت گردون خیال امر را برای خریداران بسیار راحت تر، سریع تر و مقرون به صرفه تر نموده اند و رونقی دوباره را برای بازار صنایع دستی ایران رقم زده اند. با این وجود لازم می نماید نکاتی را برای تشخیص یک خاتم کاری استاندارد و زیبا عنوان نمود.
در زمان خرید خاتم باید به چه نکاتی توجه کنیم
- چون مبنای نقوش خاتم کاری اشکال هندسی است، بالطبع زیبایی نهایی منوط به رعایت نظم در آنهاست. نظم هندسی، ریز نقشی و موزون تر و متقارن تر بودن خطوط در ساخت خاتم و نیز کاربرد فلز بیشتر در نقوش مثلثی خاتم
- دقت و ظرافت کار سازنده در چسباندن قطعات خاتم به سطح کار
- سطح زیر لاک و جلای خاتم کاملا صاف و بدون ناهمواری باشد.
- صاف بودن سطح خاتم، دقت در برش و نیز چیدمان و قرینه و موزون بودن نقوش
- استفاده زیاد از استخوان و مفتول های فلزی در سطح کم
- استفاده از چوب های ارزشمند و کمیاب در ساخت مثلث های خاتم نظیر چوب آبنوس و فوفل
- کوچک و ظریف بودن مثلث ها و استفاده کمتر از رنگ های شیمیایی در ساخت خاتم
- استفاده از طرح های غیر تکراری و پیچیده
- استفاده از چند ضلعی هایی که بیش از شش ضلع داشته باشند.
- پشت برش های خاتم دارای پوشش آستر و چسب مرغوب باشد.
